Przez całe swoje życie Moritz Rabinowitz był człowiekiem pióra. Jego listy, artykuły prasowe i inne pisma zawierają barwne obrazy jego życia – najpierw jako młodego, bystrego chłopaka
z Rajgrodu, a potem jako mieszkańca Haugesund, człowieka o ostrym piórze i zdecydowanych poglądach.
Rabinowitz in his 20s and 40s.
Photos: MHB-F.007093 and MHB-F.001417, Karmsund folkemuseum.
Mojżesz Eliasz Izkov Leibor Rabinowitz urodził się 20 września 1887 roku. Jego ojciec był rabinem,
a mały Mojżesz nauczył się czytać Talmud już jako pięciolatek. Jednak zależało mu bardziej na edukacji świeckiej i zdecydował się na przejście z żydowskiej szkoły religijnej do szkoły publicznej.
W wieku 11 lat zaczął zarabiać, wykorzystując swoją znajomość języków obcych i pomagając niepiśmiennym mieszkańcom Rajgrodu w korespondencji z firmami i krewnymi, którzy wyemigrowali za granicę.
Rabinowitz’s childhood home in Rajgrod.
Photo: MHB-F.008437, Karmsund folkemuseum.
W wieku lat 14 Mojżesz, rok po swojej bar micwie, (1901), otrzymał list od wuja Izaaka Eidenboma z zaproszeniem do Norwegii. Wkrótce potem wyruszył w podróż na północ, z ojcowskim nakazem, żeby nigdy nie wyparł się swojego żydowskiego pochodzenia.
Czternastolatek sam podróżował pociągiem i statkiem przez północną Europę aż do Bergen. Tam zmienił imię na Moritz.
Moses’s journey from Rajgrod to Bergen.
From Arne Vestbø’s children’s book about Rabinowitz, Øverst på nazistenes liste (Spartacus, 2014).
Przez następnych 10 lat Rabinowitz podejmował różne prace w handlu i produkcji. Pracował w sklepie odzieżowym swojego wuja, jako komiwojażer w zachodniej Norwegii, a nawet jako dystrybutor norweskich śledzi w puszkach w Polsce i Rosji.
W roku 1911 osiedlił się w norweskim Haugesund, gdzie mieszkał już do końca życia.
Rabinowitz sells garments to the crew of the cutter «Our Boys», Haugesund, ca. 1915.
Sønstabø photo collection.
Haugesund było miastem portowym zamieszkanym przez 13 tysięcy ludzi, pośród których Rabinowitz był jedynym Żydem.
Otworzył sklep odzieżowy dla mężczyzn i szybko odniósł sukces dzięki innowacyjnej strategii reklamowej, rozsądnym cenom i nowoczesnym wystawom. Jego firma urosła do rozmiarów małego imperium, ze 150 pracownikami i sklepami na całym wybrzeżu – od Haugesund do Kristiansand.
a) Rabinowitz’s shop on the street Strandgaten.
Photo: MHB-F.002032, Karmsund folkemuseum.
b) Family was very important to Moritz. Here, he is photographed with his daughter Edith in 1938.
Photo: Margit Petersen, MHB-F.007109, Karmsund folkemuseum.
Biznes nie był jedynym obszarem zainteresowań Rabinowitza. Był głęboko zaangażowany w politykę, zdecydowanie bronił demokracji i praw człowieka. W latach 30. walczył z nazistami za pomocą pióra – pisał setki listów do redaktorów norweskich gazet, wydał książkę „Światowy kryzys
i my”, wysyłał telegramy do prezydentów Hindenburga i Roosevelta oraz premiera Chamberlaina. Działalność ta sprawiła, że po najeździe Niemców na Norwegię w roku 1940 Rabinowitz został szybko (jeszcze w tym samym roku) aresztowany przez nazistów, a następnie deportowany. Zmarł w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen w Niemczech.
The World Crisis and Us, privately printed in 1933.
Niestrudzony idealizm Moritza Rabinowitza i jego aktywność pozostawiły trwały ślad, wciąż widoczny nawet 70 lat po jego śmierci. Jego życiu poświęcone są książki dla dzieci i dorosłych, film dokumentalny, sztuka teatralna, a nawet spektakl teatru lalek, który wyróżniono nagrodą.
1) Moritz Rabinowitz: a biography by Arne Vestbø (Spartacus, 2011)
2) First on the Nazis’ list: The Story of Moritz Rabinowitz, a children’s book by Arne Vestbø (Spartacus, 2014)
3) From the puppet play «Fabrik: The Legend of M. Rabinowitz» by the American company Wakka Wakka. The production has won and been nominated for several prestigious awards.
Photo: Nordland Visual Theatre
4) The documentary «The Man Who Loved Haugesund», directed by Jon Haukeland og Tore Vollan. The film has been shown at film festivals across the world.
5) From the play «Rabinowitz», produced by Scenekraft and Rogaland teater.
Photo: Øyvind Sætre / Scenekraft.
6) Memorial in Haugesund, installed in 1986.
Photo: Sidsel Nachtstern.
7) The café “Rabinowitz” in Haugesund.
Photo: Haugesunds Avis.
8) Reconstruction of Rabinowitz’s office, Karmsund folkemuseum.
Photo: Karmsund folkemuseum.
9) Every two years, the Rabinowitz seminar is held in Haugesund.
W Haugesund, ukochanym mieście Rabinowitza, jego osobę upamiętniają: pomnik, park, kawiarnia, „Stolperstein”, ekspozycja muzealna oraz seminarium poświęcone wartościom, jakie wyznawał – jako obywatel świata, przedsiębiorca, przedstawiciel mniejszości i orędownik praw człowieka.
POLISH CONTACT
Museum of the History of Polish Jews
6 Mordechaja Anielewicza St.
00-157 Warsaw
Poland
polin@polin.pl
www.polin.pl
NORWEGIAN CONTACT
Oslo Jewish Museum
Calmeyersgate 15 B
NO-0183 Oslo
Norway
post@jodiskmuseumoslo.no
www.jodiskmuseumoslo.no
WEBMASTER
webmaster@motnord.no
