Anna Eidenbom i jej mąż Izaak przyjechali do Norwegii w pierwszych latach XX wieku z Polski, będącej wówczas pod zaborami. Pod wieloma względami byli oni typowymi przedstawicielami Żydów emigrujących wówczas z Polski. Historycy znaleźli ciekawe informacje o Annie i jej rodzinie zarówno w Rajgrodzie, jak i w Bergen.
Historian Per Kristian Sebak has written extensively about the family in his book on the Jewish history of Bergen.
Anna Goldfarb dorastała wraz z czterema braćmi: Leopoldem, Dawidem, Józefem i Salomonem
w wielkim domu przy ulicy Warszawskiej w Rajgrodzie, gdzie jej rodzice prowadzili pensjonat. Jako nastolatka Anna pracowała w pensjonacie. Jej brat, Leopold, wyjechał w tym czasie do Skandynawii. Przyjaciel Leopolda, Izaak Eidenbom, który zawsze zajmował szczególne miejsce w sercu Anny, również opuścił Rajgród, udając się do Bergen w Norwegii.
The Goldfarb family’s home on Warszawska Street. The house was identified by local historian Janusz Sobolewski.
Photo: Oslo Jewish Museum.
W 1902 roku, gdy Anna miała 19 lat, ponownie spotkała Izaaka w pobliskim mieście Prostki po niemieckiej stronie granicy. Izaak przyjechał na krótko z Norwegii, a że nadal miał obywatelstwo rosyjskie, nie odważył się przekroczyć rosyjskiej granicy, by odwiedzić rodzinny Rajgród. Gdyby go tam złapano, mógłby zostać zmuszony do odbycia kilkuletniej służby w wojsku rosyjskim.
Isak Eidenbom, ca. 1903 and Anna Eidenbom, 1915.
Photo: Per Eidenbom / Ole Philipson.
Illustration coming soon.
Izaak musiał wrócić do Norwegii, ale parze udało się przetrwać rozłąkę i następnego lata odbył się ich ślub w Prostkach. Anna dołączyła do Izaaka i razem rozpoczęli nowe życie w norweskim Bergen.
W tym samym mieście zamieszkała grupa znajomych z Rajgrodu, a ostatecznie osiedlili się tam również wszyscy czterej bracia Anny.
Bergen around the turn of the century.
Szczególnie bliska więź istniała między Anną i jej bratem Leopoldem, łączyły ich bowiem również sprawy zawodowe. Leopold i Izaak prowadzili sklepy odzieżowe w Bergen, a Anna była właścicielką kilku z nich.
a) Isak Eidenbom’s shop in Strandgaten, 1905.
Photo: G. Brosing, Bergen University Library’s Photo Collection.
b) Isak Eidenbom and Leopold Goldfarb, Bergen, 1903.
Photo: Kirsten Nielsen.
Illustration coming soon.
Wprawdzie Izaak nie mógł odwiedzić rodzinnej miejscowości, leżącej w granicach zaboru rosyjskiego, ale młoda para utrzymywała kontakty z krewnymi w Rajgrodzie. Wiosną 1904 roku odwiedziła ich w Norwegii matka Izaaka, Rena.
W roku 1922 Anna i jej brat Leopold pojechali do rodzinnego Rajgrodu. Rok wcześniej Leopold otrzymał obywatelstwo norweskie. W przypadku Izaaka trwało to dłużej – razem z Anną stali się obywatelami Norwegii dopiero w roku 1936, czyli 33 lata po złożeniu wniosku.
(Jak wyjaśnia historyk Per Kristian Sebak, autor książki o Żydach z Bergen zawierającej obszerne informacje o rodzinie Eidenbom, wiadomości o nich są tak liczne dzięki szczegółowej
dokumentacji wymaganej w procedurze przyznawania obywatelstwa.)
a) Anna with her daughters Dora and Berta in Bergen in the 1920s.
Photo: Kirsten Nielsen.
b) The thorough documentation that Isak had to provide when applying for citizenship is one of the reasons why there is so much information available about the family and their background, according to historian Per Kristian Sebak.
Illustration coming soon.
Po ataku Niemców na Norwegię w kwietniu 1940 roku, dla rodziny Eidenbom nastały trudne czasy. Ich syn Aleksander działał w ruchu oporu, a w roku 1941 udało mu się uciec do Anglii. Tam dołączył do norweskich sił powietrznych i uczestniczył w nalotach na Niemcy.
Illustration coming soon.
W tym czasie Anna z córkami i czworgiem wnucząt wyjechała do Danii. Przebywający nadal
w Norwegii Izaak trafił do sanatorium Luster. Aby zapobiec jego aresztowaniu i deportacji przez Niemców, lekarze sfałszowali zdjęcie rentgenowskie i orzekli, że cierpi na gruźlicę. Jego dokumentacja medyczna była fałszowana do końca wojny.
Luster sanatorium
Jesienią 1943 roku, rok po aresztowaniu i deportacji Żydów z Norwegii, deportacją zostali zagrożeni także Żydzi w Danii. Tym razem jednak zostali ostrzeżeni i udało się zorganizować ucieczkę. Anna i wszyscy członkowie jej rodziny przebywający w Danii zostali przewiezieni łodzią przez cieśninę Sund do Szwecji, gdzie znaleźli bezpieczne schronienie.
Photo taken by a Danish Jewish refugee during the escape to Sweden.
Foto: Frihetsmuseet, København.
Photo: The Museum of Danish Resistance during World War II.
W czerwcu 1945 roku, miesiąc po zakończeniu wojny, w Kopenhadze doszło do ponownego połączenia rodziny Eidenbom.
Dora and Alexander Eidenbom reunited in Copenhagen.
Photo: Oslo Jewish Museum.
Po wojnie Anna i Izaak zostali w Danii. Ich córki mieszkały w Kopenhadze, a syn Aleksander wrócił do Bergen w Norwegii, gdzie ponownie otworzył sklep i nazwał go „Eidenbom”. Izaak zmarł w maju 1956 roku. Anna odeszła jesienią tego samego roku.
Illustration coming soon.
POLISH CONTACT
Museum of the History of Polish Jews
6 Mordechaja Anielewicza St.
00-157 Warsaw
Poland
polin@polin.pl
www.polin.pl
NORWEGIAN CONTACT
Oslo Jewish Museum
Calmeyersgate 15 B
NO-0183 Oslo
Norway
post@jodiskmuseumoslo.no
www.jodiskmuseumoslo.no
WEBMASTER
webmaster@motnord.no
